Aktif Rasyosu

Aktif Rasyosu Nedir ve Nasıl Uygulanacak?

Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK), bankaların daha fazla kredi vermesini sağlamak için yeni bir model geliştirdi. Bu modelin temelini Aktif Rasyosu denklemi oluşturuyor. Denklem şöyle:

Bu oranın mevduat bankaları için yüzde 100’ün, katılım bankaları için yüzde 80’in altına inmemesi gerekiyor. Bu oranın altında kalan bankalara formüle aykırılık oluşturan tutarın yüzde 5’ine kadar ceza kesilecek ve bu ceza 500 bin TL’den az olamayacak. Şimdi bu denklemi bir örnekle açıklayalım. Mevduat bankası olan X Bankasının mayıs ayı değerleri şöyle çıkmış olsun (TL):

Gösterge	TL
TL Mevduat tutarı	140
YP Mevduat tutarı	60
Krediler	160
Menkul Kıymetler	40
TCMB Swapı	30

Şimdi bu değerleri yukarıdaki denklemde yerlerine koyalım:

Buna göre mayıs ayı sonunda X Bankasının aktif rasyosu 0,9534 ya da %95,34 olarak çıkıyor. Eğer X Bankası bu durumda kalırsa yeni düzenlemede öngörülen yüzde 100 kriterini karşılayamıyor ve dolayısıyla (100 – 95,34 = 4,66 TL’nin yüzde 5’i kadar yani 0,233 TL) ceza ile karşılaşacaktır. Düzenlemeye göre bu miktar 500 bin liradan az olamayacağına göre X Bankasının ödeyeceği ceza 500 bin lira olacak demektir. X Bankası eğer mevduat bankası değil de katılım bankası olsaydı ceza söz konusu olmayacaktı. Çünkü katılım bankalarında aktif rasyosu yüzde 100 olarak değil yüzde 80 olarak uygulanıyor. Öte yandan bu bir seferlik bir uygulama olmayacak. Bu rasyonun her ay tutturulması gerekiyor, tutturulamadığı taktirde her ay ceza ödenmesi söz konusu. Bu yeni düzenleme 1 Mayıs 2020’den geçerli olacak. Buna göre ilk uygulama mayıs ayı sonunda ortaya çıkacak ve o tarihte bankaların aktif rasyolarına bakılarak karar verilecek.

Uygulamada Neler Olacak?

Bu oranın uygulanması sonucunda bazı bankalar oranı tutturabilmek için kredilerini arttırma yoluna gidecek muhtemelen. Bunu yaparlarken de risklerini arttırmamak için kredibilitesi yüksek, sorunsuz müşterilerine ek kredi önerecekler. Bu yaklaşım ister istemez açılacak ya da yenilenecek olan krediler için daha düşük faiz oranları önerilmesine yol açacak.  Buna karşılık bazı bankalar oranı yakalayabilmek yeni ve daha yüksek riskli müşterilere yönelecekler bu da muhtemelen risk artışıyla sonuçlanacak. Böylece bu yeni uygulama kredi faizlerinde düşüş yaratırken risklerde yoğunlaşmaya ve artışa neden olacak.  

Bazı bankalar, krediyle uğraşmak yerine mevduat miktarını ve özellikle de 1,25’lik katsayı nedeniyle yabancı para mevduat miktarını düşürmeye yönelecekler. Bunu yapabilmelerinin yolu mevduat faizlerini düşürüp mevduatın bir bölümünün bankadan çekilmesini sağlamak olacak. Bu yaklaşımın bankalardan çekilecek dövizlerin bir bölümünün yastık altına gitmesine neden olacağını tahmin etmek zor değil. Bunu uygulayan bankalar kredi arttırmak bir yana mevduatı azaltmış olacaklar ama sonuçta faizlerde indirim sağlanmış olacak.

Bazı bankalar kredi artırımına gitmek veya mevduat azaltmaya çalışmak yerine menkul kıymet portföylerini arttırmaya yönelecekler. Ne var ki burada yapılacak her 100 liralık artış 75 liralık etki yapacağı için bu yola gidişin daha sınırlı kalacağını bekleyebiliriz.

Hiç kuşkusuz bunlar tek tek ya da ayrı ayı uygulanacak diye bir kural yok. Bankalar yeni kredilerle kredi stokunu artırırken yabancı para mevduatı başta olmak üzere mevduat miktarını düşürmeye ve menkul kıymet mevcudunu arttırmaya yönelecek. Sonuç olarak bu yeni uygulamanın kredi ve mevduat faizlerinde sınırlı da olsa bir düşüş sağlayacağını, özellikle yabancı para mevduat faizlerinin sıfıra yaklaşacağını, kredilerde daha çok ihtiyacı olmayan müşterilere yönelik bir artış ortaya çıkacağını, mevduatta azalmaya veya bankalar arası yer değiştirmeye yol açacağını, bankaların tuttuğu menkul kıymet portföyünde bir miktar artış yaratacağını söylemek mümkün. Bunlara karşılık bankaların, asıl olarak amaçlanan düşük kredibilite sahibi kuruluşlara kredi vermeye pek yanaşmayacağını tahmin etmek zor olmasa gerek.   

Eleştiriler

BDDK’nin düzenlemesinin geneline ilişkin konuları bir yana bırakır da işin teknik yönüne bakarsak üzerinde durulması gereken üç mesele var.

Bunlardan ilki 2001 krizinin ardından bankaların kaldıramayacakları risklere girmelerini önlemek amacıyla kurulmuş bulunan BDDK'nin bankaları risk üstlenmeye yönlendirme noktasına gelmesiyle ilgili. Buradaki sorun bankaların kredi vermeye zorlanmasıyla ortaya çıkacak batık kredilerin ne olacağı meselesi. Bu zorlamayla açılan kredilerden batan olursa bunda bankaların sorumluluğu minimum düzeyde kalır. Kamu bankalarında böyle bir zarar ortaya çıkarsa Hazine bunlara sermaye takviyesi yapacaktır. Bu durumda eşitliği sağlamak için özel bankaların bu şekilde açılacak kredilerden doğacak zararlarının da kamu eliyle tazmin edilmesi gerekir. Bankalara bu rasyoyu tutturamadıkları taktirde ceza verilecekse karşılığı da tazmin olmalıdır. Benzer şekilde bankaların bu şekilde zorlamayla açacakları kredilerin geri dönmemesi halinde karşılaşacağı likidite sorununun da Merkez Bankası tarafından çözülmesi gerekiyor. 

İkinci mesele mevduat bankalarıyla katılım bankaları arasında yapılan ayrım. Böyle bir ayrımın yapılması doğru değil. Sonuçta amaç eğer kredi verilmesini desteklemek ise bu alanda çalışan her türlü bankanın aynı koşullarla yönlendirilmesi gerekir. Eğer katılım bankalarının mevduat bankalarından daha az menkul kıymet alabilmesi öngörülerek bir fark yaratılmak istenmişse o zaman çıkan oranın farklı uygulanması yerine denklemde örneğin menkul kıymetlerin çarpılacağı katsayı gibi katsayıların farklı yapılması çok daha anlamlı olurdu. 

Üçüncü mesele zorunlu karşılıklarla ilgili. Yapılan düzenlemeye göre bankaların topladığı bütün mevduat hesaba katılıyor. Oysa bankalar topladığı mevduatın bir bölümünü merkez bankasına zorunlu karşılık olarak yatırdığı için mevduatın o bölümünü krediye dönüştüremiyor. Burada bir de BDDK’nin bankaların kısa vadeli yükümlülükleri karşılamak için kasalarında bulundurmalarını istediği adına disponibilite denilen miktarları da dikkate almak gerekiyor. Çünkü bankalar bunları da kredi olarak veremezler. Formüldeki bu yanlışlığın düzeltilmesi ve denklemin şöyle yazılması gerekiyor: