Arjantin Ekonomisinin Son Durumu

2023 yılı sonunda Javier Gerardo Milei, Arjantin Devlet Başkanı olarak göreve başladı. Milei, akademik kariyer sahibi bir iktisatçı ve finans yöneticisi. Siyasal görüşleri liberal yaklaşımlar ile daha uçtaki sağ görüşler arasında bir yerde olarak tanımlanıyor. Kendi ifadesiyle bir anarko kapitalist. [1] Seçim kampanyasında Merkez Bankasının kapatılmasından dolarizasyonun bir yöntem olarak benimsenmesine kadar ne kadar uç görüş varsa hepsini dile getirerek ilgi çekti. Arjantin’in uzun yıllardır süregiden başarısız ekonomik yapısına yol açan yaklaşımların Peroncu yaklaşımlar olduğunu öne sürerek seçimi kazandı ve göreve gelir gelmez devletin ekonomideki ağırlığını azaltmaya, kamu harcamalarını kısmaya, özelleştirmeleri yaşama geçirmeye yöneldi.

Aşağıdaki tabloda Arjantin ekonomisinin başlıca ekonomik ve sosyal göstergelerini Milei öncesi ve sonrası olarak sunuyorum. Arjantin’in bugün bulunduğu durumu daha net görebilmek için aynı göstergelerin Türkiye ekonomisine ilişkin olanlarını da tabloya ekledim.  Tablonun son üç sırasında üç sosyal göstergeye yer vermemin nedeni bunların ekonomiyle, özellikle yatırım kararlarıyla yakından ilgili olmaları (ekonomik göstergeler için kaynak: https://tradingeconomics.com/ (söz konusu site, bu verileri IMF’den alıp sınıflandırarak yayınlamaktadır, tablonun son üç satırında yer alan sosyal göstergeler için kaynaklar: Transperancy International, World Justice Project ve The Economist Intelligence Unit):

Tablo, Arjantin’in bir yılda enflasyonu düşürme konusunda epey yol aldığını gösteriyor (yüzde 211’den 118’e gerileme söz konusu.) Milei ile birlikte cari açıkta ve bütçe açığında az da olsa düşüş, kamu borç yükünde gerileme, kredi notunda iyileşme görünüyor. Buna karşılık işsizlik, büyüme, dış borç yükünde bozulmalar ortaya çıkmış. Üç önemli sosyal göstergeden yolsuzluk endeksi sıralamasında geri gidişe karşılık hukukun üstünlüğü ve demokrasi endeksi sıralamasında değişiklik olmamış.

Türkiye ile karşılaştırmalara gelince işsizlik oranı, cari denge, bütçe dengesi, dış borç yükünde Arjantin daha iyi durumda, kişi başına gelir, büyüme, enflasyon, kamu borç yükü, kredi notu, CDS priminde Türkiye daha iyi durumda görünüyor. Üç önemli sosyal gösterge endeksinde Arjantin, Türkiye’ye göre çok daha iyi durumda bulunuyor.

Milei görevi devraldığında ülkede büyüme oranı yüzde (eksi) 5,3, işsizlik oranı yüzde 5,7, enflasyon oranı yüzde 211 idi. Milei göreve geldikten sonra birçok önlem içeren bir yasayı ve kendisine parlamento karşısında özel yetkiler tanıyan bir acil durum kararnamesini yürürlüğe soktu. Kamu harcamalarını ciddi biçimde kısıtlamaya ve özelleştirmeleri gündeme sokmaya dönük bir ekonomik programı uygulamaya koydu. Enflasyonu bir yılda yüzde 211’den yüzde 118’e düşürmeyi başardı. Enflasyon aylık olarak yüzde 2,4’e geriledi. Böyle devam ederse enflasyon, 2025 yılı sonunda yüzde 30’un altına gelebilir. Yeni bir yatırım teşvik programı yürürlüğe koydu ve bu program ağırlık olarak enerji, hammadde, altyapı ve teknoloji yatırımlarını hedef aldı. Kiralamalar üzerinde önceki dönemde kurulan baskılamaları kaldırarak yeni konut yatırımlarını ve arzı teşvike yöneldi. Milei, seçimler sırasında pezoyu kaldırıp dolara geçileceğini söylemişti. An itibarıyla Arjantin, birçok benzer ülke gibi dolarizasyon etkisi altında bulunsa da dolara geçiş konusunda henüz bir hamle yapılmadı.

Milei’nin ilk yılında enflasyonda ciddi bir gerileme olmasına karşılık çok sayıda işten çıkarılanlar ve kamu harcamalarının azaltılması nedeniyle işini kaybedenler oldu. Milei, iktidarı devraldığında yoksul nüfusun toplam nüfusa oranı yüzde 40 iken 2024 sonunda bu oran yüzde 53’e, açlık sınırında yaşayan nüfusun oranı yüzde 13’e (6 milyon kişi) yükseldi. Bu olumsuz gelişmelerin yarattığı toplumsal rahatsızlıklar ve tepkiler giderek artıyor. Enflasyonun düşürülmesinin bedelinin oldukça ağır olacağı açıkça görülüyor.

Yirminci yüzyılın başlarında dünyanın en gelişmiş beş ekonomisinden biri konumundan yola çıkarak yüz yılda dünyanın en sorunlu ülkelerinden birisi konumuna gelmiş olan Arjantin’i dönüştürmek, bu kadar uzun yıllar süresince yüksek enflasyonla, popülist desteklerle yaşamaya alışmış bir halkın yaklaşımlarını, algılarını ve alışkanlıklarını değiştirmek öyle kolay bir iş değil. İnsanlar, siyasetçiler “enflasyonı düşüreceğiz” dediğinde hep başkalarının fedakârlık edeceğini düşünüyor. Fedakârlığın faturası kendilerine çıktığında şikâyetler ortaya çıkıyor ve destekler geri çekilmeye başlıyor.

Simon Kuznets’e atfedilen bir söz vardır: “Dünyada dört tip ülke vardır: Gelişmiş ülkeler, gelişmekte olan ülkeler, Japonya ve Arjantin.”[2] Arjantin, gerçekten kendine özgü yaklaşımları olan [3] bir ülke: O nedenle araştırmacılar için her zaman ilginç olmaya devam edecek.

---

[1] Anarko kapitalizm (liberteryen anarşizm); özel mülkiyet hakkını, rekabete dayalı serbest piyasa düzenini hiçbir karışıma meydan vermeyecek şekilde savunan, ekonomiye devlet müdahalesini reddeden siyasal ve ekonomik düşünce.

[2] Ben buradan Japonya’nın çıkarılıp yerine Türkiye’nin konulmasını önermiştim. Çünkü Türkiye de kendi kendine sorunlar yaratıp bütün enerjisini o sorunları çözmeye harcayan farklı bir ülke.

[3] Eski ifadesiyle; nevi şahsına münhasır.