20 Yıl Önce Balkanları Beğenmezdik

2000’lerin başında Balkan ülkelerine gidenlerimiz çevre güzelliğini, yapıları beğenirler, fakat insanları fakir bulurlardı. Geceleri Balkanlardan arabalarıyla geçerek Türkiye’ye gelenler yollardan, aydınlatma eksiklerinden ve daha birçok şeyden şikâyet ederdi. O tarihten sonra yavaş yavaş değişim başladı. Bulgaristan ve Romanya 2007’de Avrupa Birliği’ne üye oldu. Sırbistan’ın 2025’de üye olması bekleniyor. Türkiye, 1959 yılından beri üyelik beklediği Avrupa Birliği’yle tam üyelik müzakerelerine 2005 sonunda başladı ve bu müzakereler bugün iki tarafın da gönülsüz bir biçimde sürdürür göründüğü bir süreç içinde bulunuyor.

Aşağıda bazı göstergelerini grafiğe dönüştürerek paylaşıyorum (bu grafiklerin tamamı IMF, World Economic Outlook Database, April 2023’den alınan verilerle tarafımdan hazırlanmıştır.)

Grafik bize 2000 – 2017 yılları arasındaki dönemde Türkiye’nin dört ülkenin en yüksek kişi başına gelirine sahip olduğunu, onu Romanya’nın izlediğini gösteriyor. 2017 yılından sonra (mavi kesik çizgi) işler tersine dönüyor. 2017 yılında Romanya, 2018 yılında Bulgaristan Türkiye’yi geçiyor. Sırbistan, Avrupa Birliği’ne girdikten sonra muhtemelen o da geçecek.

Enflasyon grafiği de benzer bir gelişmeyi gösteriyor. Türkiye ve Sırbistan, yüksek enflasyon sorununu çözerek 2004’den itibaren diğer iki ülkeyle aynı konuma gelmiş görünüyor. Türkiye iki kez gruptan kopuyor: İlki 2013 yılında, ikincisi de 2017 yılından sonra. 2020 yılı sonrasında faizi enflasyonun çok altına düşürerek çok büyük bir para politikası hatası yapan Türkiye gruptan tamamen kopmuş görünüyor.

İşsizlik oranı açısından Türkiye, 2015’e kadar grubun iki ülkesi olan Bulgaristan ve Romanya ile başa baş gitmiş görünüyor. Bu dönemin en başarısız ülkesi olarak Sırbistan öne çıkıyor. Bu kez kopuş 2015 yılında başlıyor ve Türkiye’de işsizlik artmaya yöneliyor. Bugünkü görünüm itibarıyla Bulgaristan ve Romanya işsizlik sorununu önemli ölçüde çözmüş, Sırbistan da çözme yolunda ilerliyor görünüyor. Türkiye ise sorunu aynı düzeyde tutam çabası içinde gibi duruyor.

Cari denge açısından Bulgaristan dışında gruptaki bütün ülkeler sorunlu. Türkiye, Romanya ve Sırbistan’a göre daha az sorunlu gibi duruyor.

Buraya kadar Balkanlardaki üç ülkeyle Türkiye arasında son 20 yılda yaşanan gelişmeleri dikkate alarak ekonomik karşılaştırmalar yaptık. Şimdi de meseleye hukuk, insan hakları, kadın erkek eşitliği, insani özgürlük gibi sosyal değerler açısından bakalım (Kaynaklar: 1. JWP, 2. Legatum Institute, 3. Transperancy International, 4. Fraser Institute, 5. WEF.) (Parantez içindeki sayılar endeksin kapsadığı ülke sayısını gösteriyor. Ülke sırası 1'den ne kadar uzaksa o kadar kötü anlamına geliyor.)

Bu tablo bize ekonomi dışında sosyal alanlarda da bu ülkelerin gerisinde kaldığımızı gösteriyor.

Balkan ülkeleri yirmi yılda inanılmaz olumlu gelişmeler yaratırken bizim düştüğümüz durum gerçekten çok acı.