Atasözlerinin Ekonomideki Yansımaları

Battı balık yan gider (Türk Atasözü)

Türk futbol takımlarının borçları gelirleriyle ödenemeyecek düzeylere tırmanmış bulunuyor. Üstelik gelirleri TL ile harcamaları Euro ile. Yani bu işi başa baş noktaya getirmeleri mümkün değil. O nedenle yükü bankalara yıkmışlar, sanki hiç borçları yokmuş gibi hala hovardaca milyonlarca Euro harcayıp yeni oyuncular alıyor, izleyen yıl çoğunu tazminat ödeyerek yolluyor ve yerine yenilerini transfer ediyorlar.

Çoğu tüketici de futbol kulüpleriyle aynı durumda. Bankalara borçları inanılmaz boyutlarda. Bir kredi kartının borcunu diğeriyle ödeyerek borcu daha büyük borçla kapatıyor ve sanki böyle bir borçları yokmuş gibi harcamaya devam ediyorlar. AVM’ler, restoranlar, kafeler tıklım tıklım dolu, trafikte arabadan geçilmiyor.

Bu konuları hiç bilmeyen birisi bizim futbol takımlarını çok zengin, tüketicilerimizi de yüksek gelirli sanır.

Hiçbir olayın tek bir nedeni yoktur ama çevremizde gördüğümüz ve nasıl olduğunu bir türlü anlayamadığımız harcama bolluğunun en önemli nedeni budur: Yani insanlar artık borçlanmayı tıpkı futbol kulüpleri gibi gelirlerinin bir parçası olarak görmeye başlamışlar. Sonunda bir şekilde devletin faizleri sileceğini ve bankaların bunu üstleneceğini tahmin ederek devam ediyorlar (battı balık yan gider yaklaşımı.)

Haydan gelen huya gider (Türk Atasözü)

Türkiye’de gelirlerin önemli bir bölümü kayıt dışı. Bunu hepimiz biliyoruz. Esnaf, bunu kendisi söylüyor zaten: ‘100 mal satıyorsak 20 gösteriyoruz’ diyor. Demek ki satıştan elde edilen paranın yüzde 80’inin KDV’si ödenmediği gibi ele geçen gelirin yüzde 80’inin gelir vergisi de ödenmiyor. Bu paralar ya dolara, ya altına harcanıyor ve büyük olasılıkla banka kasalarına veya evlerdeki kasalara giderek sistem dışına çıkıyor ya da gayrimenkul alımı ve diğer tüketim malları alımına harcanıyor. Böylece esnaf kendisini enflasyona karşı koruyor ve bunun hakkı olduğunu düşünüyor. Bunun yapan yalnızca esnaf değil, avukat, muhasebeci, doktor, diş hekimi gibi serbest meslek sahiplerinin çoğu da aynı şeyi yapıyor.

Türkiye’de bu yollarla biriktiği tahmin edilen sistem dışı 500 milyar dolar tutarında bir servet olduğu tahmin ediliyor.

Bu kayıt dışı varlıklar bugünkü yüksek harcama düzeyinin ve yüksek talebin kaynaklarından birisini oluşturuyor. İnsanlar bu paraları, vergisini ödedikleri paralara göre çok daha kolay harcıyorlar (haydan gelen huya gider yöntemi.)

Görünüşe aldanma (Türk Atasözü)

Son bir yılda bankalar kâr rekorları kırıyor. Bunun iki nedeni var: (1) Kaynaklarını çok ucuza topluyorlar. Mevduata verdikleri faiz yüzde 17 (kur korumalı mevduatta adına açıkça faiz denmeyen faiz yüzde 80’i aşıyor olsa da 17 puanının üstünü devlet bütçeden ödüyor.) Öte yandan bankalar TCMB’den aldıkları fonlara yüzde 14 faiz ödüyorlar. Demek ki kaynaklarının ortalama maliyeti kabaca yüzde 16,5’e geliyor. Buna karşılık bankalar kullandırdıkları kredilere yüzde 35 dolayında faiz alıyorlar. Aradaki fark olan 18 puan bankanın kazancı. Bundan bankanın masrafları düşülürse ciddi bir kâr oranı karşımıza çıkıyor. Bu durumda bankalar: (1) Tasarruf sahibine enflasyonun çok altında faiz ödeyerek ve faizin bir bölümünü kur korumalı hesapla devlet bütçesine yıkarak, (2) Kredi kullananlara mevduata ödediklerinin iki katı faiz uygulayarak kâr ediyorlar.

Bu büyük farklar nedeniyle bankalar kâr rekoru kırıyorlar. Gerçek öyle mi acaba? Enflasyonun yüzde 80 olduğu bir yerde bankalar yüzde 16,5 faizle mal ettiği bir kaynağı yüzde 35 ile kredi olarak kullandırdığında kâr ediyor mu? Görünüşe bakılırsa evet diye yanıtlamak mümkün. Ama eflasyon yüzde 80 ise bankaların kârları kâğıt üstünde demektir. Asıl olarak özkaynak kârlılığına baktığımızda böyle kârlar görünmüyor. Ayrıca aldıkları krediyi gelirin bir parçası olarak görenlerin çoğunlukta olduğu bir ekonomide o kredilerin ne kadarının geri döneceği de kuşkulu (hiçbir şey göründüğü gibi değildir.)