Son Dönemde Okuduğum En İyi Ekonomi Kitabı: Skidelsky, Para ve Devlet

Robert Skidelsky, Para ve Devlet – Ana Akım İktisadın Eleştirisi (çeviri: Barış Gönülşen), Tellekt (Can Sanat Yayınları), 2021  

Robert Skidelsky, zamanımızın önde gelen iktisat tarihçileri arasında yer alıyor. Eğitimini tarih alanında (Oxford Üniversitesi) aldıktan sonra bir süre tarih, felsefe ve Avrupa Çalışmaları üzerinde sonra uluslararası çalışmalar konusunda ve en sonunda da siyasal ekonomi dersleri verdi. Siyasetin de içinde buldu, aktif görevler aldı. Baron unvanı taşıyan ve Lordlar Kamarası üyesi olan Skidelsky”nin en ünlü eseri, John Maynard Keynes”i anlatan üç ciltlik, ödüllü, biyografidir. Bu biyografiyi okumuş ve çok beğenmiştim.

Kitaptan Bazı Alıntılar

“Devlet, etkin piyasa mübadelesi için gereken şartları temin etmekle sınırlı kalmalıydı. Makro politikaların tek görevi para arzını kontrol etmekti.”

“2008 çöküşünün nedeni özel borç birikimiydi; bu da büyük oranda borç verenler tarafındaki sahtekârlıkla borçlananlar tarafındaki miyopluğun bir sonucuydu.”

“Parasalcılığın mali sonucu, kısa dönemli talep yönetimi aracı olarak bütçeyi ortadan kaldırması oldu. Bu, bütçe açıklarına dair Keynesyen mantığı ortadan kaldırdı.”

“Oy verenler daha fazla refah istiyordu ama daha yüksek vergi ödemeye razı değildi…”

“Siyasetçiler ekonomileri istikrara kavuşturmaktan çok oylarını artırmanın peşindeydiler.”

“Robert Lucas”ın 1980 yılında dikkat çektiği üzere: ‘Araştırma seminerlerinde insanlar artık Keynesyen kuramlaştırmayı ciddiye almıyor; dinleyiciler kendi aralarında fısıldaşmaya ve kıkırdamaya başlıyor’du. İşte bu kıkırdayan iktisat öğrencileri büyük 2008 çöküşüne yol açan politikanın mimarları oldular.”

“Kısacası, regülasyon sisteminde yaşanan evrim, finans sektörü için eşi benzerine rastlanmadık ölçüde müsamahakâr bir ortam yarattı. Devletler, finansal yeniliklerin servet yaratıcı gücüne inanmayı seçtiler ve bu ürünlerin anlaşılmayacak kadar kapalı hale gelebileceği tehlikesine karşı gözlerini yumdular. Bu araçların yapısı o kadar karmaşık hale geldi ki, tehlike potansiyelleri ölçülemez ve takip edilemez hale geldi.”

“(Kredi derecelendirme kuruluşlarının bunları görmezden gelmesinin nedeni) bu kuruluşlara ödemeyi yatırımcıların değil menkul kıymeti ihraç edenlerin (bankaların) yapmasıdır. (Bu kuruluşlar) onlara ödeme yapan çıkar gruplarının hizmetkârlarıydılar.”

“Ardından 2008 krizi geldi. Güvenli bir şekilde optimum performansın uzun döneminden çok uzak ekonomiler birden kendilerini üretim azalmasının Keynesyen kısa dönemi içerisinde buldular ve onunla mücadele için ellerinde sadece faiz politikası vardı.”

“Mali politika ile para politikası birbirinden koparılmamalı, eşgüdümlü hale getirilmelidir.”

“Sovyetler Birliği kapitalist Batı’nın iktisadi performansıyla aşık atmayı başaramasa da, komünizmin cazibesi kapitalist sınıfın gücünü yıllarca dengelemeyi başarmıştı. Fakat 1990’dan itibaren neoliberal devlet yönetimi rakipsiz kaldı. Kendisini siyaseten kabul edilebilir kılan savaş sonrası düzenin korumacı özelliklerini zayıflattı ya da tümden bordadan attı. Ütopyacı teorilere esir olmuş ve tarih cahili serbest piyasa ideologları cehennemin taşlarını döşemeye hazırdılar.”

“(Serbest ticaret uluslararası refahı artırmak için en iyi seçenektir) Fakat bir hükümet kendi halkının zararına olacak şekilde ‘dünyanın refahını artırmak üzere’ seçilmez. Bunu yapmaya kalkarsa bir süre sonra halkının gazabına uğrar. Serbest ticaret argümanı üzerinden ilerlemek, serbest ticaretin uzun dönemde en iyisi olduğu kanaatine dayanır. Uzun dönemde yaşananların kısa dönemde yaşananlar tarafından belirlendiğini unutur.”

“1980’lerden bu yana makroekonomiyi iktisattan çıkarma yönünde kararlı bir girişimde bulunuldu…(bugün) yapılması gerekenin makroekonominin mikroya dayandırılmasından ziyade, mikroekonominin makroya dayandırılması olduğunu söylemeliyiz…Bu nedenle Keynes’in Genel Teorisinde yaptığı gibi bireysel karar alışın içerisinde gerçekleştiği toplumsal yapılar, ilişkiler, normlar ve kurumlarla işe başlamalıyız.”

“Önümüzdeki yüz yıl boyunca bize yardımcı olmalarını istiyorsak, aralarındaki tüm farklılıklara rağmen büyüklükleri kendilerini iktisatla sınırlamamalarından gelen Adam Smith, Karl Marx, John Stuart Mill, Thorstein Veblen, Karl Polanyi, Friedrich Hayek Joseph Schumpeter ve John Maynard Keynes gibi düşünürleri iktisat öğrencileri kendilerine örnek almalılar.”

Son Birkaç Yorum

Skidelsky ana akım ekonomisini eleştirdiği bu kitabında Friedman’la birlikte para politikasının ve giderek merkez bankalarının kutsallaştırıldığını, maliye politikasının geri plana itildiğini ve bunun nasıl yıkıcı sonuçlar yaratarak ekonomileri çözümsüzlüğe ittiğini vurguluyor.

Skidelsky bu kitabı 2018’de yazmış. O tarihte gelişmiş ekonomilerde enflasyon endişesi yoktu. O nedenle kitapta asıl vurgular ekonomiyi maliye politikasına ağırlık vererek canlandırma görüşü üzerine yapılmış. Oysa günümüzde enflasyon giderek yükseliyor ve yavaş yavaş ekonomik daralmanın yanına yerleşiyor. Bu durumda yine Skidelsky’nin vurguladığı para ve maliye politikasının birlikte kullanılması görüşü en doğru görüş olarak bir kez daha karşımıza çıkıyor.

Kitabı okurken zaman zaman benim 2008 yılında yazdığım Küresel Finans Krizi kitabımın bazı bölümlerini yeniden okur gibi oldum (Dr. Mahfi Eğilmez, Küresel Finans Krizi – Piyasa Sisteminin Eleştirisi, Remzi Kitabevi, ilk basımı 2008, 17. Basım.) Birçok konuda Skidelsky’nin yazdıklarıyla benzer (hatta bazen neredeyse bire bir aynı) görüşleri ben ondan tam on yıl önce dile getirmişim. Ama kitabı beğenmemin tek nedeni bu değil.