Demokrasi Sınıflandırmasındaki Yerimiz

 The Economist Dergisinin The Economist Intelligence birimi bir süredir demokrasi endeksi adı altında 167 ülkeye çeşitli ölçütlere göre notlar veriyor ve bu notlara göre de ülkeleri demokrasideki yerlerine göre sınıflandırıyor. Bu ölçütlerin esas alındığı değerlendirmeler şu kategoriler çerçevesinde yapılıyor: (1) Seçim süreci ve çoğulculuk, (2) Sivil özgürlükler, (3) Devlet fonksiyonları, (4) Politik katılım, (5) Politik kültür.

The Economist 2020 yılı demokrasi endeksinde[i] bu esaslara göre 2020 yılı için yapılan değerlendirmelerde 167 ülke aldıkları notlara göre şu kategorilere yerleştiriliyor: (1) Tam demokrasiler: Sivil özgürlüklere ve temel siyasi özgürlüklere saygı duyan, demokratik ilkelerin gelişmesine elverişli bir siyasal kültürce desteklenen ülkeler bu kategoriye giriyor. Bu ülkelerde hükümetler üzerinde denetimi sağlayan bağımsız bir yargı sistemi ve bağımsız medya söz konusu. Demokratik işleyişle ilgili olarak ancak sınırlı sorunlar söz konusu. (2) Kusurlu demokrasiler: Seçimlerin adil ve özgür olduğu ve temel sivil özgürlüklere saygı duyulduğu, buna karşılık örneğin medya özgürlüğü ihlali ve siyasal muhalif ve eleştirmenlerin hafifçe bastırılması sorunlarının var olabileceği ülkeler bu kategoriye giriyor. (3) Karma rejimler: Düzenli seçim sahtekârlıkları yapılan, adil ve özgür demokrasi olmalarını engelleyen unsurlara sahip ülkelerdir. Bu ülkeler genellikle siyasal muhaliflerin baskıya tabi tutulduğu, yargının bağımsızlığının tartışmalı hakle geldiği, yolsuzlukların yaygınlaştığı, medyaya taciz ve baskı uygulandığı, hukukun üstünlüğünün kaybolduğu, siyasal alanda kusurlu demokrasilere göre daha belirgin hataların görüldüğü ülkelerdir. (4) Otoriter rejimler: Siyasal çoğulculuğun olmadığı ya da son derece sınırlı olduğu ülkeler bu kategoriye giriyor. Bu Ülkeler genellikle mutlak monarşi veya diktatörlükle yönetilen ülkelerdir. Bazı geleneksel demokrasi kurumlarına sahip olsalar bile sivil özgürlüklerin ihlali ve kötüye kullanımı yaygındır, seçimler yapılsa bile adil ve özgür değildir, medya genellikle iktidar rejimi ile ilişkili gruplar tarafından kontrol edilir, yargı bağımsız değildir ve hükümet eleştirisinin bastırılması ya da sansürlenmesi söz konusudur.

Bu çerçevede ele alınan 167 ülkenin bu gruplara dağılımı şöyle bir tablo oluşturuyor:

Buna göre 167 ülkenin üçte biri diktatörlükle yönetiliyor. Tam demokrasi kategorisine ise ancak ülkelerin yüzde 14’ü girebiliyor. Kusurlu demokrasileri de katarak bakarsak demokrasi liginde ülkelerin yüzde 45’i, diğer tarafta ise yüzde 55’i yer alıyor. 1215 Magna Carta’yı ilk organize demokratikleşme adımı olarak alırsak aradan geçen 800 yılda geldiğimiz yer hiç de parlak görünmüyor.  

Endeksin en yüksek puanlı on ülkesi tam demokrasiler kategorisinde yer alan; Norveç, İzlanda, İsveç, Yeni Zelanda, Kanada, Finlandiya, Danimarka, İrlanda, Avustralya, Hollanda. Bu ülkeler 10 üzerinden sırayla 9,81 ile 8,96 arasında puan almışlar. İsviçre, Almanya, İngiltere, Japonya, Avusturya ve Güney Kore de bu kategorideki ülkeler arasında bulunuyor.

Fransa, ABD, Portekiz, Yunanistan, İsrail, Brezilya, Arjantin, Macaristan, Sırbistan, Hindistan, Endonezya gibi ülkeler kusurlu demokrasiler arasında bulunuyor.

Türkiye, Bangladeş, Ukrayna, Senegal, Ermenistan, Uganda, Zambia, Bolivya, Pakistan, Lübnan gibi ülkelerle birlikte karma rejimler kategorisinde yer alıyor. Türkiye’nin 167 ülke içindeki sırası 4,48 puanla 104’üncü sıra.

Otoriter rejimler arasında yer alan ülkelerden bazıları da şöyle: Kuveyt, Cezayir, Rusya, Ürdün, Vietnam, Küba, İran, Suudi Arabistan, Suriye, Kuzey Kore.

Orta doğu coğrafyasında Türkiye dışındaki bütün ülkeler otoriter rejim kategorisi içinde yer alıyor. Orta doğunun sahip olduğu petrol varlığına karşın bir türlü gelişmiş dünyaya ulaşamamasının en önemli nedenlerinden birisinin demokrasiye ulaşamaması olduğu kanısındayım. Benzer biçimde Türkiye’nin bu olağanüstü coğrafyayla ve iyi yetişmiş insan gücüyle bir türlü gelişmiş ekonomi olamaması da aynı nedene dayanıyor.

Türkiye’yi ilk on ekonomi arasına sokmaktan çok daha önemli olan ilk gruba yani tam demokrasi kategorisine taşıyabilmektir. O kategoriye girebilirsek risklerin büyük çoğunluğu ortadan kalkmış olacağı için ilk on ekonomi arasına da gireriz.  

---

[i] https://www.eiu.com/n/campaigns/democracy-index-2020/