Merdiven altı Öğretim

Merdiven altı sözcüğü genellikle üretimle birlikte ve merdiven altı üretim deyimi biçiminde kullanılıyor. Bir ürünün, onaylanmış üretim koşulları dışında daha ucuza ama daha kalitesiz ve sağlıksız olarak üretilmesine merdiven altı üretim deniyor. Başkalarının ürettiği eserlerin, eser sahibinin izni olmaksızın, yasa dışı yollarla kopyalanarak veya taklit edilerek üretilmesi sonucu ortaya çıkan ürüne de korsan ürün deniyor.

Eğitim, belirli bir amaca göre gereken bilgileri verme işi, tedris, tedrisat, talim anlamına geliyor. Öğretim ise öğrenmeyi kolaylaştıracak etkinlikleri düzenleme, gereçleri sağlama ve kılavuzluk etme işi olarak tanımlanıyor. Eğitim, daha çok insanın ailesinden, çevresinden öğrendiklerini, öğretim ise daha çok okullarda öğrenilen bilgileri kapsıyor. O nedenle ikisi arasındaki farkı en iyi belirten ifade Albert Einstein’in şu sözünde yer alıyor: “Eğitim, insanın okulda öğrendiği her şeyi unuttuğunda arta kalandır.” 

Öğretimin insana bilim öğretmesi gerekiyor. Gerisi eğitimin işi olmalı. Yani matematik, fizik, psikoloji, ekonomi, tıp gibi konularda insanı geliştirme ve uzman yapmak öğretimin görevi. Buna karşılık genel ahlâk, terbiye, alçakgönüllülük, dini inanç, yemek adabı, insanlarla ilişkiler, fedakârlık gibi konular eğitimin kapsamına giriyor. Bizim burada ele alacağımız konu öğretim konusu.

Asıl olarak üniversite öğretimi üzerinde yorum yapacağım için ilk ve ortaöğretimde her geçen gün bilimsel içerikten daha da uzaklaşmaya başlayan müfredatı bir kenara bırakıyorum. Ama üniversitelerin bu kadar zayıf mezunlar vermesinin en önemli nedenlerinin başında aslında bir kenara bıraktığımız ilk ve ortaöğretimdeki kalite düşüşünün yer aldığını da aklımızın bir köşesinde tutmamız lazım.

Yeterince nitelikli öğretim elemanı olmadan her köşeye bir üniversite açılmaya, kontenjanlar da katlanarak artırılmaya başlayınca üniversite öğretimi merdiven altı öğrenim biçimine dönüştü. Burada merdiven altı deyimini kalite altı anlamında kullandığımı belirtmem gerekir çünkü bütün üniversitelerin izni, yasal altyapısı var. Yani eğitim yasa dışı değil ama kalite dışı. Buna karşılık diğer merdiven altı üretim çeşitlerinden farklı olarak birçok merdiven altı öğretim yapan üniversite, merdiven üstü öğretim yapan üniversiteden daha pahalı.  

Üniversite sözcüğünün aslı Latince ‘bütün’ anlamını taşıyan Universitas’dan geliyor. Bugünkü karşılığı; çeşitli akademik dallarda akademik unvanlar veren yükseköğrenim ve araştırma kurumu demek oluyor. Batıda üniversiteler katedral okullarının yavaş yavaş inançtan soyutlanıp bilime dönük bağımsız kurumlar halini almasıyla ortaya çıkarken bizde de medreselerden dönüşerek batılı üniversitelere benzer kurumlar halini almış. Bu yükseköğrenim kurumlarının üniversiteye dönüşmesindeki en önemli adım akademik özgürlüğün elde edilmesi olmuş. Akademik özgürlük, üniversitede verilen öğretime dışarıdan müdahale edilememesidir. Dünyada akademik özgürlüğü tümüyle uygulayan pek çok ülke olduğu gibi, tam tersine bu özgürlüğü uygulamayan ülkeler de var. Genellikle akademik özgürlük ile gelişmişlik düzeyi arasında olumlu bir korelasyon söz konusu.

Günümüzde üniversite, özünde bilim insanı yetiştirmek için var olan bir kurumdur. Ne var ki herkes bilim insanı olamaz. Üniversiteden çıkanların bir bölümü bilim insanı olmaya gider bir bölümü de bilimden nasibini almış uzmanlar, araştırmacılar, mühendisler, hukukçular, yönetici adayları olmaya yönelir.

Akademik özgürlüğün, düşünceyi ifade etme özgürlüğünün olmadığı, tartışma ortamının kısıtlandığı yerde ne yeterince doğru dürüst bilim insanı yetişir ne de bilimden nasibini almış yeterli sayıda uzmanlar, araştırmacılar, mühendisler, hukukçular, yönetici adayları çıkar. Böyle bir ortam merdiven altı öğretime yol açar. Korsanlığı öne çıkarır. Sonra çoğu insanın başkalarından çaldığı görüşleri tez diye yazıp verdiği yüksek lisans ve doktora programları etrafı sarar.

Türkiye’de akademik özgürlüğün üniversiteye çeki düzen vermek bahanesiyle kaldırılması YÖK’ün kurulmasıyla oldu. Ders programlarını, kitapları YÖK, tek elden belirledi. Darbelerin tutukladığı, okullardan uzaklaştırdığı kuşağın bu tür eziyetler çekmesi sonraki kuşak üniversite hocalarının özgür düşünceden geri durmalarına, bildiklerini anlatmak, tartışmak yerine ellerindeki kitapları anlatıp onlardan sınav yapar duruma gelmelerine yol açtı. Sonunda üniversite dediğimiz yer ortaokul gibi, ders notunu ya da kitabı kim daha iyi ezberlerse onun yüksek not aldığı okullar halini aldı.   

Elbette bu anlattıklarım bütün okulları, bütün hocaları kapsamıyor. Hala çok nitelikli okullarımız, fakültelerimiz ve hocalarımız var. Ama sayı giderek azalıyor. Merdiven altı üretimin yayıldığı yerde merdiven üstü üretimi ayakta tutmak çok kolay değildir.

Mülkiyeyi bitirdiğimde aklımda aynı anda iki işi yapmak vardı. Maliye müfettiş muavinliğini kazanmış ve görevime başlamıştım. Bir yandan da Mülkiye’de ekonomi doktorası yapmak istiyordum. Dersler genellikle asistanlar için ayarlandığından akşam saatlerinde veya tatil günlerindeydi. Tam bana göre diye düşünüyordum. Program yöneticileri, maliye müfettiş muavini olduğumu öğrendiklerinde beni doktora giriş sınavına almadılar. Nedeni bir kişinin hem maliye müfettişliği hem de doktora yapamayacağıydı. Doktora çok ciddi bir işti ve yalnızca onunla uğraşmak gerekirdi. Tercih yapmam gerekiyordu. Eğer doktorayı tercih edersem bana burs bulmakta yardımcı olacaklardı. Bu görüşü saygıyla karşıladım. Maliye müfettişliği zor kazanılan bir sınavla girilen bir yerdi. Yüzlerce kişi arasından sınavı kazanan 3 kişiden birisiydim. Orada kalmayı tercih ettim. O nedenle doktoramı yıllar sonra yapmak zorunda kaldım.

Bazen acaba bütün bu geçmiş hayal miydi ya da ben o dönemi başka bir ülkede mi yaşamıştım diye düşünmekten kendimi alamıyorum.