Okuduğum Kitaplar

David Ricardo, Siyasal İktisadın ve Vergilendirmenin İlkeleri (Çeviren: Barış Zeren), Türkiye İş Bankası Yayınları, II. Basım, 2015

Klasik ekonomi düşüncesinin temel taşlarından birisini oluşturan, aynı zamanda da değer teorisine yaptığı katkılarla Marksist düşünceye de ışık tutan Ricardo’nun bu ünlü kitabının İngilizcesi babamın kitaplığında vardı. Mülkiye’de son sınıfa geçtiğimde yaz tatilinde okumuştum ilk kez. Aslında benim bu kitabı yazın okumam tamamen bir tesadüftü. Babamın zengin kitaplığını karıştırırken tesadüfen görmüştüm Ricardo’nun kitabını. Üçüncü sınıfta okuduğumuz İktisadi Düşünceler Tarihi dersi daha çok emek – değer teorisi ağırlıklıydı. Ve o derste David Ricardo’nun önemli bir yeri vardı. O nedenle kitaplıkta Ricardo’nun kitabını bulunca aldım elime ve neredeyse bütün bir yaz bu kitapla uğraştım. Kitabı okumakta ve anlamakta iki zorluk vardı karşımda: Ricardo, anlaşılması kolay olmayan bir iktisatçıydı ve İngilizce düzeyim o zaman pek parlak değildi. Ama inatla okudum. Kitabı okumakla ne kadar iyi bir iş yaptığımı bir süre sonra daha iyi anladım. Kitap, kafamı kurcalayan teorik ekonomi sorunlarına farklı bir bakış açısı elde etmemi sağlamasının yanı sıra İngilizce bilgime de büyük katkı yapmıştı.

Bu kez Türkçe’sinden okurken hem geçen yılların birikimi hem de kendi dilimde okumanın verdiği avantajla çok hızlı okuyabildim. Kitap, bugün artık unutulmaya yüz tutmuş olan ekonominin temel konularını; emeği kimin yarattığı, değerin nasıl belirlendiği, sermaye birikiminin nasıl oluştuğu, kâr haddinin kaynağı, büyümenin nereden kaynaklandığı, rantın ne olduğu gibi temel sorularını ele alıp irdeliyor. Adam Smith ekonomi biliminin ve klasik ekonomi düşüncesinin kurucusuysa David Ricardo da, klasik ekonomi düşüncesinin doruk noktasıdır. Kitabın açılış cümlesini yazarsam ne demek istediğimi belki daha iyi anlatmış olurum: “Bir malın değerini ya da o mal karşılığında değiştirilecek malların miktarını, onu üretmek için gereken göreli emek miktarı belirler, emeğe ödenen karşılığın çokluğu ya da azlığı değil.” Bizim her gün televizyonlarda yaptığımız kur nereye gider, merkez bankası faizi artırırsa ne olur, borsa yükselir mi türünden tartışmalar bu cümle içinde toz zerresi kadar küçük bir ayrıntıya dönüşür.

Günümüzde uygulandığı biçimiyle kapitalizm, neoklasik ekonomi düşüncesinin özellikle kapitalizmin finansal kapitalizme dönüşmesinden sonra geliştirdiği ideolojiyle, aslında ekonominin gerçekte ne olduğu tartışmasını sümen altı etmeyi başarmış, ekonomiyi güncel finans düzlemine getirmiş bir sistemdir. Ricardo’yu okuyunca bu gerçeği bir kez daha hatırlıyor insan.    

Mehmet Fatih Ekinci, Türkiye’nin Mali İntiharı, Platin Yayınları, 2008

Osmanlı İmparatorluğu’nu sürekli bir başarı modeli gibi göstermeye çalışanlara biraz ağır gelecek bir kitap bu. Ne yapalım ki gerçekler acı da olsa öğrenip ders çıkarmak gerekir. Batıya tanınan imtiyazların Osmanlı devleti kurulduktan sadece 65 yıl sonra I. Murat zamanında 1365 yılında Raguse Cumhuriyeti’ne (Bugünkü Dubrovnik kenti) verilen ilk kapitülasyonla başladığını öğrenmek ilginç gelebilir mesela. Ya da 1740 yılında Fransa Kralı XV. Louis’ye verilen Ahidname’nin I. Mahmut tarafından kutsal yeminle taahhüt edilmiş olması gibi bazı gerçekler çarpıcı olabilir.

Osmanlı İmparatorluğu’nun verdiği bütün kapitülasyonların yanı sıra 1854 yılında Kırım Savaşının finansmanı için aldığı ilk dış borçtan başlayarak bütün dış borçlanmalarının listesini ve ayrıntılarını kitapta bulabiliyorsunuz. Koskoca bir imparatorluğun hangi yanlışlar ve hatalarla bütün mali yönetimini yabancılara terk ettiğini, Düyun’u Umumiye ve Reji İdarelerinin nasıl ortaya çıktığını ve sistemi nasıl yönettiğini adeta bir korku filmi gibi izleyebiliyorsunuz. Osmanlı İmparatorluğu’ndan devralınan dış borçları, Türkiye Cumhuriyeti’nin bunları nasıl ödediğini tablolar ve açıklamalarıyla görebiliyorsunuz. Mehmet Fatih Ekinci, inanılmaz titiz ve zahmetli bir çalışmayla kimi yalan yanlış bilinen, kimi hiç bilinmeyen veri ve bilgilerin gerçek dökümlerini toplayıp üzerine son derecede değerli yorumlarını katarak çok önemli bir kitap çıkarmış ortaya. Kitabın ekleri de ayrı birer hazine niteliğinde.

Bir dünya imparatorluğunun ekonomik ve mali sistemini doğru yönetemeyince nasıl yıkıldığını anlamak ve bugün için bazı dersler çıkarmak istiyorsanız mutlaka okumanız gereken bir kitap.

Erdem Seçilmiş, Freudyen İktisat, Efil Yayınevi, 2017

Erdem Seçilmiş, daha önce okuduğum makalesini bu kez çok daha ayrıntılı ve kapsamlı hale getirerek aynı adla bir kitaba dönüştürmüş. Mülkiye’de öğrenciyken derslerimin dışında zamanımı en fazla ayırdığım bilim adamlarından birisi Darwin öteki de Freud idi. O zamandan beri ekonomik aktörlerin psikolojilerinin karar mekanizmalarını nasıl etkilediği üzerinde kafa yorarım.

Son yıllarda bu konuda çok fazla çalışma yapılır oldu. Özellikle mikroekonomi alanı neredeyse tümüyle bir mikropsikoanalize dönüşmeye başladı. Nobel ödülleri ağırlıklı olarak bu alanda araştırma yapan, katkı yapanlarca paylaşılır oldu. Erdem Seçilmiş, bu çalışmasında bilinçaltının ekonomik kararlar üzerinde nasıl etkili olduğunu araştırıyor. İngiltere’de Kraliçe Victoria döneminde muhafazakâr değerlere başkaldıran, Keynes ve Virginia Woolf’un da aralarında bulunduğu Bloomsbury Grubu’nun Freud’den oldukça etkilendiğini anlatıyor. Bu etkinin Keynes’in Genel Teori ve Para Üzerine Bir İnceleme adlı eserlerinde görüldüğünü vurguluyor. Gerçekten de Keynes’in tasarruf, tüketim gibi kavramları ele alırken ortaya koyduğu düşüncelere bakınca bu etkiyi görebiliyor insan.

Freudyen İktisat, günümüzde giderek önem kazanan ekonomi – psikoloji ilişkisini kavramak için çok yararlı bir kitap.

Ferhat Sayım, Sosyal Bilimlerde Araştırma ve Tez Yazım Yöntemleri, Seçkin Yayınevi, 2. Baskı, 2017

Bir konuda araştırma yapmak ve onun sonucunda ulaşılan bulguları içeren bir rapor ya da tez yazmak göründüğü kadar kolay bir iş değil. Raporların ve tezlerin bir çerçevesi var. Bu çerçeve aşağı yukarı bütün dünyada standart bazı şekil ve içerik koşullarını taşımak zorunda bulunuyor. Bunları yerli yerine oturtmadan yapılacak bir araştırmadan istenilen sonuç alınamayacağı gibi bu şekildeki bir araştırma sonucunda yazılacak rapor veya tezden de beklenen yarar sağlanamaz. Konu ne kadar çekici olursa olsun, tez ne kadar tutarlı olursa olsun, araştırma eğer belirli koşullara uygun yapılıp sunulmamışsa gereken dikkati çekmeyebilir. O nedenle bu tür çalışmalarda işe başlarken iyi bir araştırma rehberi okumak ve çerçeveyi bu rehberdeki tavsiyelere uygun oluşturmak çok önemli.

Bu konuda yazılmış birçok kitap var. Ben de bazılarını inceledim şimdiye kadar. Ferhat Sayım’ın bu kitabı, günümüzde artık neredeyse tümüyle bilgisayar üzerinden yapılan araştırma hazırlama ve yazım yaklaşımına son derecede uygun bir altyapı sağlıyor. Özellikle araştırma raporu yazanlara, tez hazırlayanlara, rapor ve tezleri değerlendirmek konumunda olanlara tavsiye ediyorum.