IMF Hakkındaki Şehir Efsaneleri

Birinci efsane: IMF verdiği desteklere çok yüksek faiz alıyor.

Gerçek: IMF, batık veya sorunlu ekonomilere dünyada en düşük faizle kredi veren kuruluştur. 

IMF’nin stand by düzenlemelerinde uyguladığı faiz oranı basit faiz oranı adı verilen ve bugün itibariyle yüzde 1,16 oranında olan bir faiz oranıdır. Bu oran kotanın yüzde 300’üne kadar olan borçlanmalar için aynıdır. Kotanın yüzde 300’ünü aşan borçlanmalar için 3 yıla kadar 2 puan, 3 yıldan sonra 3 puan ek faiz uygulanır. Buna ek olarak her borçlanma için bir taahhüt ücreti ödenir. Taahhüt ücreti her 12 ayda bir uygulanır. Kotanın iki katına kadar kullanımlarda 0,15 puan, iki kat ile on kat arası kullanımlar için 0,30 puan ve on katı aşan kullanımlar için 0,60 puan taahhüt ücreti alınır. Bunlara ek olarak her kredi çekilişinden 0,5 puan hizmet ücreti alınır.     

Diyelim ki bir ülke ödemeler dengesi sıkıntısına girdi ve IMF’den destek istedi. IMF de bu ülkeye kotasının üç katı kadar borçlanabilme imkanı veren bir stand by düzenlemesi yaptı. Yine diyelim ki bu ülke bu imkanı üç yılda 8 eşit çekimle kullanacak ve geri ödemesini de 5 yılda yapacak.

            Faiz = Basit Faiz Oranı + Taahhüt ücreti + Hizmet ücreti

            Faiz = 1,16 + 0,675 + 0.5 = % 2,35 (SDR faizi)

            USD Faizi = % 3,59  

Eğer bu ülke kotasının beş katı kredi kullanacaksa bu oran yüzde 6’ya kadar yükselmektedir. Bu ülkenin uluslararası piyasadan tahvil ihracı yoluyla borçlanmasının maliyeti dolar bazında bunun biraz üzerinde olabilir. Burada akla şu soru gelir: Bu ülke aşağı yukarı aynı koşullarla piyasadan borçlanabildiğine göre niçin kendisine daha ağır koşullar ileri süren IMF’den destek istesin? Çok doğru bir sorudur ve yanıtı da içinde saklıdır. Bu ülke bu kadar yüksek bir miktar için piyasadan aynı koşullarla borçlanabilse zaten IMF’ye gitmez.    

İkinci efsane: IMF politikaları başarısızdır.

Gerçek: IMF politikaları bazı ekonomiler için başarılı bazı ekonomiler için başarısız olmuştur.

Ne var ki IMF’nin asıl görevi bir ülkenin içine düştüğü ödemeler dengesi krizini çözmektir. Eğer bir ülkenin siyasetçileri popülist uygulamalara devam ederlerse IMF’nin desteği hiçbir işe yaramaz. IMF desteği ve bu destekle birlikte önerdiği ekonomi politikalarının başarılı olabilmesi bu politikaları uygulayacak olan ülke siyasetçilerinin bu politikaları tavizsiz uygulamaları gerekir. Genellikle siyasetçiler kendi uygulama eksiklik ve hatalarını IMF’nin programına çıkardıkları ve halkı da ikna ettikleri için başarısızlığın faturası IMF’ye çıkarılır.

Üçüncü efsane: IMF, Türkiye’de 19 stand by uyguladığı halde Türkiye’de başarılı olamamış ve ekonominin sorunlarını çözememiştir.

Gerçek: Dünyada IMF’nin başarısız olduğunu söyleyebilecek son ülke Türkiye’dir.   

IMF’nin asli görevi bir ülkenin içine düştüğü ödemeler dengesi krizlerini çözmede yardımcı olmaktır. Öteki öneriler hep bu asli görevle bağlantılıdır. Bir başka ifadeyle ülkenin ekonomik sorunlarını çözmek asıl olarak o ülkenin siyasetçilerinin işidir. IMF sadece parasal ve düşünsel anlamda yardımcı olmaya çalışır. Aşağıdaki tabloda Türkiye’nin 1961 yılından bugüne kadar IMF ile yaptığı stand by düzenlemelerinin dolar cinsinden tahsis ve kullanım tutarları yer alıyor.

	Tarih	Süre (Ay)	Tahsis  (Milyon USD)	Kullanım (Milyon USD)
1	1961	12	57	24
2	1962	9	47	23
3	1963	11	33	33
4	1964	11	33	29
5	1965	12	33	-
6	1966	12	33	33
7	1967	11	41	41
8	1968	9	41	41
9	1969	12	41	15
10	1970	12	136	136
11	1978	24	453	136
12	1979	12	378	347
13	1980	36	1.888	1.888
14	1983	12	340	85
15	1984	12	340	255
16	1994	14	923	696
17	1999	36	22.707	17.726
18	2002	36	19.360	17.990
19	2005	36	10.060	10.060
Toplam			56.942	49.557

Tabloya göre bugüne kadar IMF, Türkiye’ye 19 stand by düzenlemesi eşliğinde toplam 56,9 milyar dolar destek tahsis etmiş, Türkiye bu toplamın 49,6 milyar dolarlık bölümünü kullanmıştır. 1980 yılına gelene kadarki kullanımlar son derecede düşüktür. Çünkü unutmamak gerekir ki Türkiye’nin o tarihlere kadar başlıca ihraç ürünleri fındık, kuru üzüm, incir gibi tarımsal ürünler ve az sayıda sanayi ürünüdür. Hava koşulları kötü gidip de mahsul düşük olunca ihracat düşmekte, Türkiye ödemeler dengesi sıkıntısına girip ithalat yapamaz konuma gelince IMF’nin kapısını çalmaktadır. 25 – 30 milyon dolarlık desteklerle ekonominin kalkınmasını beklemek tuhaf olur. 1980 yılındaki nispeten büyük destek 24 Ocak kararları ve ekonominin 70 cent’e muhtaç halden kurtarılması amacına dönüktür. 1994 yılındaki destek tümüyle o yıl yaşanan ve büyük ölçüde kendi hatalarımızdan kaynaklanan krizden kurtulmak için alınmıştır. 1999 sonunda başlayan ve 2008 yılında sonuçlanan kredilerin kullanımı ise 2001 krizine giden gelişmeler, 2001 krizi ve sonrası için kullanılmıştır. IMF, Türkiye’nin 1980 ve 1994 krizinden çıkışında çok önemli, katkı sağlamıştır.

Özetle söylemek gerekirse 1961’den bu yana kullandığımız toplam 50 milyar dolara yakın kullanımın 46 milyar dolara yakın bölümü (yüzde 91’i) 2001 krizi ve sonrası için kullanılmıştır. Ve bu tutar Türkiye’nin ekonomik sorunlarını oldukça önemli bir bölümünün çözümünü sağlamıştır.

Aşağıdaki tabloda IMF’nin son üç stand by düzenlemesinin uygulandığı 1999 sonu ile 20008 yılları arasındaki döneme ilişkin başlıca makroekonomik göstergeler yer almaktadır. Ki bu dönem IMF'nin kapsamlı bir makroekonomik politika programı uygulamasının en belirgin örneği olan dönemdir. Bundan öncekiler çok daha sınırlı amaçlara yönelik programlardı.  

	1999	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008
GSYH Milyar $	250	266	196	232	303	392	483	529	649	730
Enflasyon (%)	69	39	68	30	18	9	8	10	8	10
İşsizlik (%)	8	6	8	10	10	10	11	10	10	11
Borç Stoku/GSYH	58	52	78	74	68	60	53	47	40	40
Cari Açık/GSYH	0	-4	2	0	-2	-4	-5	-6	-6	-6

Tablo bize Türkiye’nin IMF programı öncesindeki durumu (1999 verileri) ile sonrasındaki verileri arasındaki değişimi gösteriyor. Dönem boyunca GSYH 3 katına çıkmış, enflasyon yüzde 69’dan yüzde 10’a gerilemiş, işsizlik yüzde 8’den 11’e yükselmiş, borç stokunun GSYH’ya oranı yüzde 58’den yüzde 40’a düşmüş, cari açığın GSYH’ya oranı ise 0 düzeyinden yüzde 6’ya çıkmıştır.

Yani IMF programları boyunca Türkiye’de olumlu gelişmelerin yanında olumsuz ekonomik gelişmeler de olmuştur. Buna karşılık olumlu gelişmelerin daha ağırlıklı olduğunu söylememiz mümkündür. Bu tablo bize IMF’nin Türkiye’de uyguladığı programın başarılı olduğunu göstermektedir.

Dördüncü efsane: IMF, ülkelere çok ağır koşullar empoze eder.
Gerçek: O koşullar ülkenin geçmişte yaşadığı imkanlarının üzerindeki hayatın bir sonucudur.
Hiç bir ülke, ekonomisi büyük sıkıntılara girmeden IMF'nin kapısını destek aramak için çalmaz. IMF, bir çeşit son başvuru merciidir. Yani artık kimsenin düşük hatta normal faizle kredi vermediği bir ülkeye destek olur. Bunu yaparken de o ülkenin bir daha aynı duruma düşmemesi için bir program hazırlar. Bu program ülke yetkilileriyle birlikte hazırlanır ve uygulanması o yetkililerce taahhüt edilir. Dolayısıyla bir ülkenin IMF'den yardım istemeye muhtaç hale gelmesinin de o desteğin getirdiği ağır koşullu programın uygulanmasının da sorumlusu ülkenin siyasetçileridir. Bunun günümüzdeki en tipik örneği Yunanistan'dır. Yunanistan, uzun süre imkanlarının ötesinde yaşamış, bu farkı borçlanmayla karşılamıştır. Sonunda borçlarını ödeyemez ve yeniden borçlanamaz hale gelince de IMF'nin kapısını çalıp yardım istemiştir. IMF, şimdi Yunanistan'a geçmiş 10 - 15 yılda borç parayla yaşadığı hovardalığın bedelini ödemesi için destek olmakta ama bir daha bu duruma düşmemesi için de o hovarda hayata son vermesini istemektedir. Yunan halkı kendilerine ağır koşullar süren IMF'yi protesto etmektedir. Burada protesto edilmesi gereken kimdir? İmdat diyerek çağrılan IMF'mi, Yunanistan'a sürekli borçlanarak imkanlarının ötesinde bir hayat yaşatan siyasetçiler mi? Yoksa o siyasetçilere oy vererek bu hovardalığın devamını destekleyen Yunan halkı mı? Bu sorunun yanıtı Yunan halkının bugün karşı karşıya kaldığı ağır koşullara kimin neden olduğunun yanıtıdır. Yanıtı siz verin ve kimin sorumlu olduğunu siz belirleyin.  

Beşinci ve en yeni efsane: Eskiden IMF'nin kapısında dilenirdik şimdi biz borç veriyoruz.
Gerçek: Güney Kıbrıs, IMF'den hem yardım istiyor hem de borç veriyor.
Türkiye, IMF'nin 188 üyesinden birisidir. Bu üye ülkelerin IMF'de kota adı verilen sermaye payları vardır. IMF anasözleşmesine göre her 5 yılda bir kotalar artırılır ve üye ülkeler bu kota artışlarına katılmak zorundadır. IMF'nin kaynaklarının önemli bölümünü bu kotalar oluşturur. Bu kaynaklar yetmediği için IMF üye ülkelerin bazılarının Merkez Bankalarından borçlanır ve bu borcuna da faiz öder. ABD, IMF'nin kota artırmasına karşı çıkmaktadır. Çünkü Amerikan halkı, ödediği vergilerin başka ülkelerin ekonomilerini kurtarmak amacıyla kullanıldığı izlenimi taşımaktadır. Kota artırımı yüzde 85 oy desteği istediği ve ABD'nin IMF'deki oy oranı yüzde 17 olduğu için bu karşı çıkma kota artırımının yapılamaması sonucunu getirmektedir. Kota artırımı yapamayan ve küresel kriz nedeniyle de kaynakları yetersiz kalan IMF bu yeni formülü ortaya atmış ve üyelerinden destek istemiştir. Aralarında Türkiye ve Güney Kıbrıs'ın da bulunduğu 37 ülke bu desteği vermeye talip olmuştur. Toplam 456 milyar dolar tutan bu yeni destekte en büyük pay 60 milyar dolarla Japonya'ya aittir. Onu 55 milyar dolarla Almanya ve 43 milyar dolarla Çin izlemektedir. ABD bu desteğe katılmamıştır. Bu destek bir taahhüttür, IMF'ye bu aşamada para verilmesi söz konusu değildir. İhtiyaç halinde IMF bu paraları taahhüt eden ülkelerden isteyecek ve ilgili ülkenin Merkez Bankası da kendi rezervindeki bu miktarı IMF'ye ödünç olarak verecektir. IMF, bu parayı ihtiyaç duyan bir ülkeye kullandırırsa parasını kullandığı ülkeye faiz ödeyecektir. Bu para kullanılsın ya da kullanılmasın ilgili ülkenin Merkez Bankası'nın uluslararası döviz rezervlerinde görünmeye devam edecektir. IMF'nin, bu paraları hiç kullanmama olasılığı da vardır. "Bu parayı IMF'ye vereceğimize okul yaptıralım" demek doğru değil, çünkü ortada verilmiş bir para yok. Bu para sadece taahhüt edilmiştir ve verilse bile geri alınacak bir paradır. Bu parayla okul yaptıralım demek Merkez Bankası'ndaki rezervlerle okul yaptıralım demekten farksızdır. "IMF'ye borç vereceğimize kalan 1,7 milyar dolarlık borcumuzu ödeyelim" demek de doğru bir yaklaşım değildir. Çünkü borcumuzu taksitlerle ve döviz kazançlarımızla ödemeye devam ederken  bir yandan da Merkez Bankası'ndaki döviz rezervlerimizi artırmaya devam edeceğiz. Oysa rezervleri borç ödemede kullanırsak rezervlerimiz azalır. Günümüzde rezerv azalması bizim gibi gelişmekte olan ülkeler açısından olumlu algılanmayan bir durumdur. 


Özetle söylemek gerekirse IMF'ye, onun ihtiyaç duyması halinde verilecek olan 5 milyar dolarlık para bizim alacağımız olarak kalacak, Merkez Bankası rezervlerinde kabul edilmeye devam ederek rezervlerimizde bir azalmaya neden olmayacak ve kullanımı bittiğinde geri alınacaktır. Paramızın kullanımı halinde alacağımız faiz ise rezervlerimizin çoğunu tuttuğumuz ABD Hazine tahvil faizinden az olmayacaktır.     


Türkiye IMF ilişkileri (31 Mayıs 2012)

Üyelik tarihi: 11 Mart 1947
Kota: 1.455 milyon SDR (2.222 milyon USD)
Kalan borç: 1.133 milyon SDR (1.730 milyon USD)